У лістападзе 1943 года ў руках начальніка Цэнтральнага штаба партызанскага руху генерал-лейтэнанта Панцеляймона Панамарэнкі апынуўся зборнік «2 гады барацьбы», прысвечаны двухгоддзю партызанскай брыгады «Полымя». Яе байцы змагаліся з ворагам у Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці.

Гэта рукапіснае выданне ўяўляе сабой арыгінальную форму справаздачы аб жыцці, баявой дзейнасці і творчасці «народных мсціўцаў». Новая серыя «Партызанскага летапісу» прысвечана байцам брыгады і яе легендарнаму камандзіру – Герою Савецкага Саюза Яўгену Фёдаравічу Філіпскіх.

Нягледзячы на першапачатковыя няўдачы Чырвонай Арміі, байцы не разгубіліся: у першым сваім службовым дакуменце – пратаколе пад нумарам 1, яны адлюстравалі рэальнае разуменне сітуацыі на фронце і выразна сфармулявалі свае мэты і задачы.

Члены групы былі настроены на жыццё і барацьбу па самым суровым законе ваеннага часу, які стаў аднолькавым для ўсіх: «У выпадку, калі хто з нас здрадзіць указанаму ўгавору, ён як здраднік падлягае знішчэнню...» (Пункт 3 пратакола №1).

«...І вось у гэты час, час надышоўшай восені 1941 года, у апошніх чыслах верасня месяца, у адным з раёнаў часова акупіраванай немцамі Савецкай Беларусі, сярод глухіх гушчароў пухавіцкіх лясных масіваў жменька адважных патрыётаў Радзімы афіцыйнай клятвай, афіцыйным запісам стварыла ядро будучай партызанскай брыгады «Полымя». Гэта была іскрынка, якой наканавана было разгарэцца ў полымя. Пяць сталінскіх бясстрашных бальшавікоў, пяць адданых душой і целам воінаў Савецкай Радзімы ў складзе: тт. Філіпскіх Я.Ф., Мальцава С.І., Красільнікава В.А., Мелехава М.Я. (загінуў), Філаценкі Ф.Я. і Калнагорава М.Ф., нягледзячы ні на якія каварна-хітрыя прыёмы ворага, ні на якія нягоды – ні на голад, ні на холад, пагарджаючы небяспекай варожага тылу, пражываючы ў таежных зарасніках лясных кварталаў, – вырашылі, што яны «цвёрда ўпэўнены ў перамозе нашага народа над нахабным ворагам». Адарваныя ад сваёй роднай Чырвонай Арміі, ізаляваныя далёкім фронтам ад Савецкай Радзімы, мужныя патрыёты не ўпалі духам. Наадварот, каб падтрымаць веру ў перамогу свайго народа, яны пастанавілі: у выпадку, хто з іх здрадзіць указанаму дагавору, як здраднік Радзімы падлягае знішчэнню».

У далейшым тэкст пратакола стаў правобразам прысягі беларускага партызана:

Час ішоў: «...Адзін за адным збіраліся патрыёты Савецкай Радзімы ў баявую групу тав. Філіпскіх. Адзін за адным прыносілі з сабой зброю, боепрыпасы і, не маючы ніякіх сувязей з Чырвонай Арміяй, кіруючыся толькі абавязкам высокай свядомасці перад Радзімай, браліся за баявыя справы. Раслі рады народных мсціўцаў, пачыналі расці і баявыя справы...»

Народная падтрымка стала асноўнай апорай беларускіх партызан:

Калі з Масквы прыйшла прывітальная ўрадавая тэлеграма, у якой паведамлялася, што камандзір атрада «Полымя» Філіпскіх, камісар Шклярык і некалькі партызан за паспяховыя баявыя аперацыі ўзнагароджаны высокімі баявымі ўзнагародамі, радасці не было канца. Партызаны зразумелі, што ў сталіцы іх ведаюць і цэняць:

Так нешматлікая дыверсійная група ператварылася ў самастойную баявую партызанскую брыгаду:

Атрады брыгады ўзяліся за справу: рыхтаваліся годна сустрэць другую гадавіну стварэння «касцяка» свайго фарміравання, спаборнічаючы ў падрыве эшалонаў ворага. За 15 дзён да свята – «Дня брыгады» – кожны атрад узяў на сябе абавязацельства пусціць пад адхон па тры варожыя эшалоны. Вынікі ўражваюць:

1. Выпушчана баявых лісткоў 15,
2. Часопісаў 1,
3. Праведзена дакладаў у атрадзе 6,
4. Праведзена гутарак у атрадах 20,
5. Праведзена індывідуальных гутарак 48,
6. Зводкі Саўінфармбюро штодзень,
8. Праведзена сходаў у вёсцы 52,
9. Адпраўлена зводак у вёску і гарніз. 5400,
10. Адпраўлена зваротаў да насельніцтва 210,
11. Адпраўлена зваротаў да народнікаў і паліцыі 840,
12. Размеркавана раённай газеты «Партизан Белоруссии» 1520,
13. Размеркавана лістовак на замежных мовах 31,
14. Размеркавана цэнтральных газет 210.

Актыўная работа вялася па агітацыі і інфармаванні асабовага складу брыгады і мясцовага насельніцтва аб стане спраў на фронце і ў тыле. Гэта добра відаць на прыкладзе вераснёўскай справаздачы 1943 года:

Баявыя вынікі народных мсціўцаў, якія праявілі сябе ў баявых аперацыях, гавораць самі за сябе:

Імёны загінулых назаўсёды застануцца ў памяці:

«Пройдуць гады, ваенная навала ўціхне, вораг будзе знішчаны. А над загінулымі таварышамі, над іх вечнай брацкай магілай і людзі, і вятры, і птушкі будуць пець партызанскую песню:

Прощай товарищ, храбрый воин,
Пусть пронесется злой буран:
Высокой почести достоин
Наш храбрый, красный партизан».

У гады ваеннага ліхалецця вершы і песні набылі незвычайную значнасць. Іх пісалі нават тыя, каму ў звычайны час ніколі не прыходзіла ў галаву займацца такім заняткам. Як ніколі знаходзіліся трапныя словы, каб дакладна і пераканаўча расказаць пра думкі і пачуцці простага чалавека на партызанскай вайне.

У паэме партызана П.Лаўрова «Полымя» камбрыг Філіпскіх характарызуецца па-народнаму коратка:

Взять полковника, парень простой,
Партизанский тип командира.
Он спокоен – советский герой,
Через битву желающий мира.

У паэме з эмацыянальнай непасрэднасцю прадстаўлены вобразы і іншых камандзіраў і байцоў:

Пасля вайны Яўген Фёдаравіч скончыў Вышэйшую школу пры ЦК КП(б)Б, працаваў загадчыкам транспартнага аддзела Мінскага абкама партыі. Але лёс, на жаль, адмераў яму вельмі кароткі тэрмін – ён памёр летам 1953 года, у няпоўныя трыццаць дзевяць гадоў, і быў пахаваны на ваенных могілках беларускай сталіцы… У нашым выпуску мы прадстаўляем прадметы ваеннай амуніцыі героя, што паступілі ў музейныя фонды з сямейнага архіва ў кастрычніку 1953 года:

Рукапісны партызанскі часопіс «Партызанская брыгада «Полымя». 2 гады барацьбы», 1943 год

Любое выкарыстанне альбо капіраванне матэрыялаў або падборкі матэрыялаў сайта, элементаў дызайну і афармлення дапускаецца толькі з дазволу праваўладальнікаў і толькі са спасылкай на крыніцу: www.belta.by

© Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 2018

© Беларускі дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, 2018